Geleneksel Siirt evlerinin yapı malzemesi olan Cas; yöresel olarak “Hayl” adı verilen; sert ve dirençli olan,aynı zamanda Botan’daki Kanyonunu oluşturan kireç taşlarına nazaran, nispeten yumuşak bir yapı gösteren. Kalsiyum karbonatların yanı sıra, yapısında; ekstra olarak, farklı tuz minarelleri içeren, coğrafi literatürdeki adıyla “Anhidrit” tir. -Cas ın elde edildiği yöresel adıyla “Hayl” adı verilen taşların, “Anhidrit” olduğunun teyidini, 1980 lerin başlarında Siirt’ten İzmir’e götürdüğüm numuneyle ben ve hocam Asaf Bey, Ege Üniversitesi Jeoloji Labaratuarında analiz yaptırarak,oluşturmuştuk.
-Siirt yöresinde yaygın olan bu yumuşak taşlardan dolayı, binalarda harç ve yapı malzemesi olan “cas” kullanılmıştır. -Son yıllardaki en tanınmış cas ustalarından biri olan, dedem; merhum Hacı Isted Saloh’tan sonra, castan bina yapma işi tamamen tarihe karıştı. -Hatta çimentonun yaygınlaşmaya başlamasından dolayı dedemin; yaptığı ve uzun yıllar oturduğumuz son evimiz yığma usulü betonarme bir evdi. Yani; son cas ustası rahmetli dedem de, zamanın ruhuna uymak durumunda kalmıştı. -Ama şöyle bir gerçek var ki; cas evlerden beton evlere geçtiğimiz dönemde kışın çok daha fazla üşüdük, yazın ise Siirt’in aşırı sıcaklarından çok daha fazla bunalır, olduk.
– Cas evler ile beton yapıları, bu açıdan karşılaştırdığımız zaman; çimento sıcağı ve soğuğu olduğu gibi ilettiği halde, cas; içindeki karbonatlardan dolayı izolasyon sağlayarak sıcağı ve soğuğu tutmaktadır. Başkaca bir yalıtım yapma gereği kalmadan, binaların içini; sıcağı geçirmeden gayet serin tutuyordu, cas. -Uzun yıllar boyunca; hele hele elektiriğin llmadığı dönemlerde, pervane falan gibi şuna buna gerek kalmadan, serin binalarda idare ediyorlardı, eskiler. -Bu gün için bile, düşündüğümüzde; klimaya şuna buna gerek bıraktırmadan, Siirt bunaltıcı sıcaklarına karşın en koruyucu ve ideal yapı malzemesi castır. -Tabi şöyle bir gerçek var ki, çok katlı ve modern konsepteki evleri;castan yapmak pek mümkün olmayan bir şeydir.
-Lakin; aradan geçen uzun yıllar nedeniyle, yıpranarak yıkılıp harebe ve viraneye dönen Siirt’in tarihi mahallelerinin restorasyonunda kullanılmak üzere ve tarihi ve manevi yapısıyla ortaya çıkan Tillo Halenze ve Firsef gibi yerleşim yerlerindeki tarihi dokunun korunup imar edilmesinde kullanılmak üzere; cas imalatına, bugünkü alçı fabrikasında da olsa; kısmen devam edilmelidir.
-Alçı, hammaddesi çok yaygın olduğu için Orta Anadolu başta olmak üzere Türkiye’nin birçok yerinde rahatlıkla imal edilmektedir. Bu nedenle; alçı, Siirt açısından iç piyasada satış ve rekabette zorlanılacak bir üründür. Üstelik Siirt ulaşım maliyetini arttırıcı bir konumda olduğu için, ulaşım açısından dezavantajlı durumdadır. -Bu nedenle, Cas ve benzeri nadide ürünlere yönelmek; rekabetteki olumsuzlukları altetmeyi kolaylaştıracaktır. -Dediğimiz gibi tarihi binalarımızı ve mahallelerle Tillo çevresindeki köy ve beldelerimizi dokusuna uygun imarı doğrultusunda inşa ve restorasyonu için, cas üretimini başlatmak turizm açısından son derece önemlidir. -Mardin ve Safranbolu’yu , bu konuda örnek gösterebiliriz. Mardin; taş evleri ve eski mahalleleri, Safranbolu ise; restore edilmiş, bakımlı ahşap evleri sayesinde, öne çıkmıştır. -Siirt’in; çok özel ve tarihi olan cas evleri, onarılıp restore edilerek turizmde ciddi mesafeler kat edilebilir.
-Evliyalar kenti Siirt’in, turizmdeki ana teması; Botan ve Cas Evler olmalıdır şeklinde, bir kanaatteyiz.
